Verschenen in de Nieuwsbrief Autonoom Leiderschap (LinkedIn) – 16 maart 2025

Scheuren en breuken in relaties: hoe herken en herstel je ze?

“… er klopt iets niet.”

Je zit met een collega in een overleg en merkt dat het gesprek stroever verloopt dan normaal. Waar jullie anders moeiteloos op elkaar aansluiten, reageert ze nu kort en afstandelijk.

Of je stuurt een appje naar een vriend met een enthousiast voorstel om af te spreken. Waar je normaal meteen een enthousiaste reactie terugkrijgt, blijft het nu uren stil. En wanneer hij uiteindelijk reageert, is het kortaf: “Even druk, later.”

Of je deelt iets belangrijks met je partner en je krijgt een afwezige blik en een nietszeggend antwoord terug. Waar jullie normaal met aandacht naar elkaar luisteren, lijken je woorden nu niet binnen te komen.

Je voelt het meteen, er klopt iets niet.

En misschien wuif je dat gevoel van niet-kloppen meteen weer weg. Je brein helpt mee en heeft al snel een verklaring gevonden: je collega heeft even haar dag niet, je vriend heeft het vast druk. En je partner? Die heeft gewoon veel aan zijn of haar hoofd. Niets aan de hand.

En toch… het blijft knagen: ‘iets’ tussen jullie voelt anders. De vanzelfsprekende wederkerigheid die je gewend bent, die fijne, natuurlijke heen-en-weer-klank in jullie contact, is even weg.

Wat er gebeurt in je autonome zenuwstelsel

Wat je op neurobiologisch niveau ervaart, is een scheurtje in jullie verbinding. Geen groot conflict en geen ruzie, maar een subtiele verandering die onbewust een ervaring van onveiligheid oproept. Een ervaring van onveiligheid die spanning veroorzaakt in je autonome zenuwstelsel.

Vanuit ons autonome zenuwstelsel bekeken verdwijnt zo’n scheurtje niet vanzelf. Wat wél kan, is dat het een eenmalig iets blijkt te zijn. De volgende keer dat je deze persoon spreekt, checkt je zenuwstelsel automatisch: “Is het nu weer veilig? Is die heen-en-weer-klank er nu wel?” Wanneer het antwoord hierop ‘ja’ is en jullie interactie als vanouds verloopt, zakt de spanning weg. Alles klopt weer.

Reageert je collega echter opnieuw afstandelijk, antwoordt je vriend weer kortaf of lijkt je partner voor een tweede keer niet te luisteren? Dan registreert je autonome zenuwstelsel direct: “Wacht, dit gebeurde de vorige keer ook.” Je innerlijke veiligheidsradar slaat opnieuw alarm. Het eerste scheurtje is hierbij niet vergeten en de herhaling versterkt het alarmsignaal: “Dit is niet zomaar een incident, dit is een patroon.”

Het gevolg? Jullie relatie verliest zijn spontaniteit. Het contact wordt oppervlakkiger, de gesprekken voelen minder vanzelfsprekend en waar je eerst nog moeite deed om uit te reiken, besluit je zenuwstelsel steeds vaker dat het veiliger is om je terug te trekken: “Misschien moet ik me hier maar tegen beschermen.”

Zonder dat je er precies de vinger op kunt leggen, neemt de natuurlijke wederkerigheid tussen jullie verder af. Het oorspronkelijke scheurtje groeit uit tot een scheur, die zich vervolgens verdiept tot een breuk. En hoe langer deze breuk duurt, hoe moeilijker het wordt om de weg naar verbinding terug te vinden.

Waarom scheuren en breuken onvermijdelijk zijn (en waarom dat oké is)

De Amerikaanse ontwikkelingspsycholoog Edward Tronick ontdekte dat in een gezonde relatie tussen verzorgers en kinderen er ongeveer dertig procent van de tijd sprake is van wederzijdse afstemming. In de overige zeventig procent zijn we bezig met het opmerken en herstellen van scheuren en breuken.

En wat blijkt? Ons autonome zenuwstelsel is ervoor gemaakt om deze scheuren en breuken op te merken én te herstellen.

Neem een ouder en baby die met elkaar spelen. Allebei lachen ze hardop, er is ontspannen oogcontact en een fijne heen-en-weer-klank. Dan gebeurt het. Van het ene op het andere moment wordt de ouder afgeleid door een melding op de telefoon. Het jonge zenuwstelsel van de baby registreert meteen dat de fijne verbinding van zojuist is verbroken. De glimlach op het jonge gezichtje verdwijnt, de net nog stralende ogen kijken nu verschrikt en het mondje begint te trillen. Gelukkig duurt het niet lang. De ouder merkt de verschrikte uitdrukking op en maakt snel weer oogcontact, gevolgd door een geruststellende lach en een lieve aai. Het zenuwstelsel van de baby ontspant en het kleintje is binnen de kortste keren weer vrolijk aan het lachen en kraaien. Het scheurtje van zojuist is verleden tijd, de veilige verbinding is weer hersteld.

Of er nu sprake is van een liefdevolle ouder-kindrelatie of een gezonde relatie tussen twee volwassenen, onze dagelijkse praktijk zorgt ervoor dat we een honderd procent wederzijdse afstemming -nodig voor die fijne, veilige wederkerigheid- niet 24/7 vol kunnen houden. Scheuren en breuken zijn hiermee onvermijdelijk. En dat is oké. Ons autonome zenuwstelsel beschikt niet alleen over de subtiele instrumenten om zo’n scheur of breuk op te merken, het heeft ook de aangeboren mogelijkheden om deze weer te herstellen.

De sleutel tot herstel: je chillzone

Onze reactie op scheuren in onze relaties wordt gestuurd door ons autonome zenuwstelsel. Zonder dat we het in de gaten hebben, scant het voortdurend het contact dat we hebben: ‘Ervaar ik die fijne en veilige heen-en-weer-klank?”

Is het antwoord ‘ja’, dan blijven we ontspannen en in verbinding. Is het antwoord ‘nee’, dan ervaart ons zenuwstelsel een eerste scheurtje. In reactie hierop gaan we onbewust in de verdediging: we trekken ons terug (vluchten), worden prikkelbaar (vechten), raken overprikkeld (overdrive) of sluiten ons af (bevriezen). Het scheurtje wordt een scheur.

Nu komt het. Hoe groter onze chillzone, hoe beter we in staat zijn om scheuren in onze relaties op te vangen zonder in de verdediging te hoeven gaan. Onze tolerantie voor ongemak en onze neurobiologische veerkracht zijn hierin onlosmakelijk met elkaar verbonden. Wanneer ons autonome zenuwstelsel veerkrachtig genoeg is, zullen we een scheur herkennen zonder direct in een overlevingsreactie te schieten. We blijven ontspannen aanwezig, voelen wat het in ons systeem oproept en behouden de mogelijkheid om bewust te kiezen hoe we reageren. Onze chillzone -en daarmee onze kwaliteit om de verbinding te herstellen- blijft online.

En dit is precies waar onze kans ligt: niet in het vermijden van scheuren en breuken, maar in het herkennen en herstellen ervan.

Scheuren en breuken als kans op groei

In iedere relatie -of het nu met onze partner, een vriend of een collega is- bewegen we voortdurend heen en weer tussen verbinding, scheuren en breuken, en het weer herstellen van de verbinding.

Denk even terug aan dat ene moment met je collega, waarin je merkte dat ze afstandelijk reageerde. Misschien voelde je frustratie of teleurstelling en trok je je terug. Stel nu dat je dit patroon op tijd had herkend en had uitgereikt: “Joh Suus, ik heb het idee dat je niet meer zo enthousiast bent in onze gesprekken, klopt dat?” Een oprechte en vriendelijke vraag nodigt het andere zenuwstelsel uit om ook eerlijk en ontspannen te reageren.

Of je merkt dat die ene vriend steeds vaker kortaf reageert. Misschien speelt er iets wat hij niet benoemt. Door hem te bellen en te vragen: “Hé, ik merk dat ons contact anders is. Hoe gaat het met je?” creëer je ruimte voor een open gesprek.

En stel dat je -op het moment dat je partner afwezig kijkt terwijl jij iets belangrijks vertelt- niet direct afhaakt, maar in plaats daarvan een keer bewust ademhaalt en zegt: “Ik merkte dat je afgeleid was toen ik je net iets belangrijks vertelde. Heb ik dat goed gezien?” Met deze vraag reik je uit, een eerste stap in het herstellen van de scheur en daarmee van jullie verbinding.

Conclusie

Scheuren en breuken betekenen niet het einde van een relatie. Ze zijn juist een uitnodiging tot verdieping van de verbinding en laten ons zien waar onze relaties kunnen groeien.

Dit gaat niet vanzelf, hiervoor hebben we ons autonome zenuwstelsel nodig. Om precies te zijn: een stevige chillzone. Waardoor we op zo’n scheur- of breukmoment niet automatisch gaan vluchten, vechten of bevriezen, maar rustig blijven ademen en ontspannen aanwezig blijven.

Zo’n stevige chillzone is geen kwestie van wilskracht; het is het resultaat van bewust leren samenwerken met ons autonome zenuwstelsel. Hoe vaker we ons zenuwstelsel helpen om te ontspannen in momenten van ongemak en onveiligheid, hoe makkelijker we scheuren en breuken kunnen repareren.

Ik ben benieuwd: welke kleine chillzone-stap kun jij vandaag zetten om een scheur of breuk in een belangrijke relatie te herstellen?