Verschenen in de Nieuwsbrief Autonoom Leiderschap (LinkedIn) – 13 april 2025

We hebben ze allemaal: persoonlijke kernwaarden. We verwoorden ze als ‘zorgvuldigheid’, ‘vrijheid’, ‘eerlijkheid’ of ‘verbinding’. Misschien heb je zelf ook zulke woorden; waarden die in je hoofd kloppen, goed voelen om te zeggen of mooi staan op je CV.

En kernwaarden doen meer. Ze kleuren onze kijk op de wereld en bieden richting bij onze dagelijkse keuzes, van groot tot klein. En -nu komt een belangrijke ‘maar’- wéten wat we belangrijk vinden is iets anders dan ernaar handelen. Een kernwaarde kunnen benoemen is nog geen garantie dat we haar ook belichamen op het moment dat het er echt toe doet.

Hoe zorgen we ervoor dat onze kernwaarden geen mentale ideeën blijven, maar op het juiste moment voelbaar én beschikbaar zijn? Zodat we ze kunnen leven, ook wanneer het spannend wordt?

Met deze vraag voor ogen ontwikkelde ik binnen Autonoom Leiderschap het Huis van Waarden. Een praktische en tegelijkertijd diepgaande manier om onze persoonlijke kernwaarden te belichamen: helder in ons hoofd, voelbaar in ons lijf en zichtbaar in ons gedrag. Zodat wanneer we onze waarden uitspreken, het autonome zenuwstelsel van de ander niet alleen hóórt wat we zeggen, maar ook ziet en voelt dat we authentiek zijn.

Wat je raakt is wat je drijft

Om ons persoonlijke Huis van Waarden helder te krijgen, gaan we als eerste op zoek naar onze ervaringen. Wat raakt me? Waar irriteer ik me aan? Waar voel ik enthousiasme bij? Dit zijn signalen van mijn autonome zenuwstelsel die vertellen wat voor mij van waarde is. Stel dat hieruit ‘zorgvuldigheid’ naar voren komt. Dan is mijn vervolgvraag: wat betekent dit woord concreet voor mij? Niet voor de Van Dale, maar voor mijn persoonlijke woordenboek? Ieder lijf heeft zijn eigen taal en ieder mens heeft zijn eigen versie van wat een waarde voor hem of haar betekent.

Wanneer we dit antwoord hebben, gaan we naar het camera-perspectief: wat zou de camera zien als ik deze kernwaarde van zorgvuldigheid leef? Zie je bijvoorbeeld iemand die in een teamoverleg zorgvuldig luistert en pas spreekt nadat ze de verschillende standpunten heeft afgewogen? Of iemand die in een lastige mail haar woorden zorgvuldig kiest en empathisch blijft, ook al is de boodschap spannend om te brengen? Of misschien zie je iemand die, terwijl de druk oploopt, bewust een adempauze neemt voordat ze reageert. Juist om zorgvuldig te blijven in haar reactie?

Nu we het camera-perspectief helder hebben en weten hoe een kernwaarde concreet zichtbaar is in ons gedrag, is het tijd voor de ‘Proof is in the Pudding’-test: we gaan op zoek naar een recente situatie waarin we onze kernwaarde leefden en een moment waarin het ons niet lukte. Juist in het contrast tussen deze wel en niet-momenten kunnen we ervaren wat een kernwaarde voelbaar voor ons betekent.

Embodiment: waar woorden een lijf krijgen

‘Voelbaar’: met deze test is meteen ook het moment gekomen waarop we stoppen met praten over kernwaarden en gaan voelen wat ze met ons doen.

We onderzoeken wat er in ons lijf en onze emoties gebeurt wanneer we over zo’n testmoment vertellen. Wat gebeurt er in mijn buik? Hoe is mijn ademhaling? Wat gebeurt er in mijn gezicht, mijn hart, mijn keel? Spannen de spieren in mijn benen zich aan of worden ze juist slap? En welke emotie merk ik op?

Op dit punt in ons onderzoek maken we de brug van denken naar voelen: van hoofd naar lichaam, van mentaal concept naar een embodied ervaring. Hiermee brengen we ons denk- en gevoelsbrein in sync zodat een kernwaarde niet alleen een mentaal idee blijft, maar ook fysiek en emotioneel voelbaar wordt – als een innerlijk kompas dat in het moment richting geeft.

Hier begint het echt belichamen van onze kernwaarden. Of zoals een deelnemer het in een training een keer verwoordde: “Ik dacht dat ik al wist wat mijn kernwaarden waren. Maar toen ik ze met de ‘Proof is in the Pudding’-test ging voelen in mijn lijf en emoties, ontdekte ik dat ik sommigen ervan vooral had bedácht. Na de test bleven er een paar over: waarden die ik niet alleen in gedachten had geformuleerd, maar die ik ook fysiek en emotioneel kan ervaren.”

Veiligheid boven waarachtigheid

Nu we onze kernwaarden niet alleen benoemd hebben maar ook fysiek en emotioneel kunnen voelen, is het tijd voor de volgende uitdaging. Het feit dat we onze waarden kunnen voelen, betekent namelijk nog niet dat we ze ook kunnen léven. Hier begint de volgende laag van ons onderzoek: kunnen we trouw blijven aan onze embodied kernwaarden, ook wanneer het spannend wordt?

Dit is geen eenvoudige vraag; ons autonome zenuwstelsel is primair gericht op overleving en dus op veiligheid. Zichtbaar worden in onze kernwaarden, gaan staan voor wat we belangrijk vinden, betekent potentieel afwijken van de (kudde)norm. Op zo’n potentieel afwijkmoment geeft onze neurobiologie een alarm. Onze chillzone gaat offline en ons autonome zenuwstelsel staat in de startblokken om te gaan vechten, vluchten of bevriezen.

Kort gezegd: ons autonome zenuwstelsel kiest veiligheid boven waarachtigheid. Dit maakt het leven van onze kernwaarden een kwetsbaar gebeuren. Want zichtbaar onze waarden leven betekent dat we ons laten zien, dat we hardop zeggen: “Dit is belangrijk voor mij.” En dit maakt ons per definitie anders en uniek. En daarmee potentieel onveilig.

Stevige chillzone

Een stevige chillzone kunnen we daarom zien als de grond waarop ons Huis van Waarden staat. Zonder deze veilige, neurobiologische basis in onszelf wordt het moeilijk (zo niet onmogelijk) om te wonen in dit huis-van-wie-we-in-de-kern-zijn. Vergelijk het met een huis bouwen op drassige grond: hoe prachtig het ontwerp ook is, zonder een stevige ondergrond zakt het weg, scheurt het of wordt het instabiel zodra het stormt. Misschien valt er zelfs een muur om of begint het hele huis te verzakken.

Zo werkt het ook met onze kernwaarden: in veilige, rustige omstandigheden lijken ze duidelijk en vanzelfsprekend. Het echte werk begint wanneer we ze in actie moeten brengen op momenten dat het schuurt met die kuddenorm of dat het om een andere reden ongemakkelijk voor ons wordt. Dan pas merken we of onze waarden echt in ons lijf verankerd zijn en of we de innerlijke stevigheid hebben om er rustig voor te blijven staan.

Om onze embodied kernwaarden ook echt te kunnen leven, hebben we dus een stevige chillzone nodig. Een neurobiologisch gevoel van veiligheid dat stevig genoeg is om de spanning van het anders-zijn op te vangen zonder te hoeven vechten, vluchten of bevriezen.

Zo’n stevige chillzone vraagt oefening en geduld: zicht krijgen op onze opgeslagen survivalstress rondom zichtbaar zijn en erbij horen. Leren emosurfen. Onze anxiety-tolerantiezone opbouwen. Op deze manier wordt ons Huis van Waarden geen leeg huis, maar een plek waar we echt thuis zijn. Ook wanneer het stormt en de wind aan de dakpannen rukt. Zoals tijdens een hectische vergadering bijvoorbeeld, in een slecht nieuwsgesprek met een klant of tijdens een gevoelig moment met een vriend(in) waarin je iets uitspreekt wat je al maanden voor je hebt gehouden.

Het lichaam als luisterend instrument

Eén van de momenten waarop het belang van embodied verankerde kernwaarden en een stevige chillzone duidelijk werd, was tijdens een oefening in een cursus Autonoom Leiderschap. Een cursist werkte met zijn kernwaarde ‘helderheid’. Hij stond op, vertelde over zijn persoonlijke visie en merkte hoe zijn adem stokte, zijn stem haperde en zijn knieën begonnen te trillen. Niet omdat hij deze kernwaarde niet kende of voelde, maar omdat zijn zenuwstelsel getriggerd raakte in het voor de groep staan en het hardop uitspreken van wat voor hem belangrijk was. Precies op dit punt -waar zijn neurobiologie een alarm gaf- lag zijn oefenterrein. Samen onderzochten we wat hij op dat moment kon doen om zijn zenuwstelsel te reguleren en zijn kernwaarde vanuit rust en stevigheid uit te dragen.

Zelfkennis, zelfzorg en zelfsturing

Binnen Autonoom Leiderschap gebruiken we hiervoor drie pijlers: zelfkennis, zelfzorg en zelfsturing. Ze vormen de structuur van ons Huis van Waarden. Het autonome zenuwstelsel is hierin onze leidraad; het helpt ons waarnemen, reguleren en afstemmen.

Hoe dit eruit ziet in de praktijk? Laten we nog eens kijken naar het voorbeeld van de cursist van zojuist. Hij had zelfkennis nodig om te herkennen wat er in hem gebeurde, zelfzorg om zijn zenuwstelsel in het moment tot rust te brengen en zelfsturing om, ondanks de spanning van zichtbaar zijn, trouw te blijven aan wat belangrijk voor hem was.

Wanneer we samenwerken met ons autonome zenuwstelsel, wordt het makkelijker om onszelf te reguleren en ook op beladen momenten aanwezig te blijven. Onze chillzone blijft beschikbaar als innerlijke grond die ons draagt en stabiliteit geeft. Op die stevige basis staat ons Huis van Waarden: gefundeerd, helder ingericht en klaar om in te wonen.

Het is deze stevige combinatie van chillzone en Huis van Waarden die ons het embodied zelfvertrouwen geeft om zichtbaar te zijn. Om authentieke keuzes te maken. Om anders te zijn. We handelen niet meer puur vanuit een triggerreactie of sociale aanpassing, maar vanuit wat ons werkelijk drijft. We staan stevig rechtop in het centrum van wat Stephen Covey zo treffend onze ‘cirkel van invloed’ noemt.

En gaat het dan een keer stormen? Dan blijven we, met onze beide voeten stevig op de grond, voelen: ‘Dit ben ik. Hier sta ik voor. En dit is waar ik voor ga.’

Wil jij jouw kernwaarden niet alleen kennen, maar ze ook daadwerkelijk leven – in je lijf, je keuzes, je werk en je relaties? Ga dan op onderzoek uit in je eigen Huis van Waarden: zet je voeten stevig op de embodied grond van je chillzone en ontdek hoe jouw kernwaarden zichtbaar het verschil kunnen maken.